|
|
||||
|
Miejski Konserwator Zabytków w Rudzie Śląskiej
|
||||
|
|
||||
|
Szyb Andrzej
Forma ochrony: wpisany do rejestru zabytków decyzją nr A 1226/78 z dnia 22 marca 1978 roku.
Lokalizacja: pomiędzy ul. Obrońców Westerplatte, a ul. Odrodzenia, na wzniesieniu, dobrze widoczny z ul. Obrońców Westerplatte
Historia obiektu
Szyb Andrzej należał do kopalni Błogosławieństwo Boże (Gottessegen) jednej z najstarszych na terenie Rudy Śląskiej - Wirka. Pierwotna nazwa szybu "Andrzej" - "Aschenborn" pochodziła od nazwiska dyrektora kopalni Gottessegen - Adolfa Aschenbora. Kopalnia ta założona została w 1802 r. i należała do bytomsko - siemianowickiej linii hr Henckel von Donnersmarcków. Następnie w latach 1808 , 1824 , 1857 była sukcesywnie powiększana. W 1921 r. przeszła na własność spółki "The Henckel von Donnersmarck - Beuthen Estetes Limited". Oprócz szybu Andrzej (Aschernborn) na terenie kopalni pracowały szyby: szyb Edler ( 1840 -lata 20-te XX w; w 1895 roku zginęło tu w katastrofie 30 górników, na tym miejscu wznosi się pomnik), szyb Arthur (1901 r. - 1931 r. wentylacyjny i wydobywczy, później szyb kopalni Halemba), szyb Hildebrand - Lech - (1904 r., po likwidacji stanowił odrębny zakład produkcyjny pod nazwą kopalni Lech, która w 1938 została połączona z kopalnią Wanda). W związku z włączeniem Rudy Śląskiej do Polski w 1922 r. kopalnia otrzymała nazwę Błogosławieństwo Boże. Została ona unieruchomiona w 1926 r (m.in. również szyb Andrzej). W 1931 r. zamknięto szyb Artur. Szyb Lech traktowany jako odrębna kopalnia został przejęty przez spółkę akcyjną "Godula" i w 1938 r. włączony do kopalni Wanda - Lech. W 1928 r. nieczynną kopalnię Błogosławieństwo Boże przejęła spółka "Wirek - Kopalnie" Spółka Akcyjna. Od 1945 r. do 1969 r. szybem tym wydobywano nieznaczną ilość węgla, który ładowany był jako niesortowany do wagonów. Szyb "Andrzej" był szybem wdechowym i służył jako pomocniczy do wydobywania urobku oraz opuszczania drewna i innych materiałów.
Budowę szybu rozpoczęto w 1870 roku. Posiadał jednopiętrową klatkę wyciągową. Napędzany był do lat 50-tych maszyną systemu kołowrotowego wyposażoną w hamulec manewrowy, działający na sprzęgło wału silnika napędowego i ciężarowy hamulec bezpieczeństwa działający na podwójne szczęki hamulcze. Maszyna wyciągowa z 1915 roku wyprodukowana została w firmie "Minzer" w Katowicach. Napędzana silnikiem asynchronicznym o mocy 70 KM i napięciu znamionowym 500 V , poprzez zespół przekładni na wał kołowrotu poruszający bębny linowe o przekroju 3000 mm. Bębny cylindryczne, umieszczone na wale głównym wykonane były z lanego żelaza o szerokości 900 mm. Liny nawijają się obok siebie w jednej warstwie. Maszyna wyciągowa pracowała pierwotnie na szybie Stanisław kopalni Bobrek. Do budynku nadszybia od strony zachodniej około 1900 roku dobudowano halę maszyny wyciągowej wraz z magazynem podręcznym i rozdzielnią. Od strony południowej znajdowała się sortownia, pierwotnie drewniana która spłonęła w 1915 roku. Od strony północnej znajdowała się kotłownia, maszynownia, wydział elektryczny oraz budynek warsztatu mechanicznego,. Pomiędzy kotłownią a szybem wiodły tory kolejki wąskotorowej, która posiadała budynek lokomotywowni. Od strony zachodniej zlokalizowany był basen osadnikowy oraz łaźnia wraz z markownią. Od strony północnej wiodły tory kolejowe z sortownią oraz zabudowania szkoły i policji. W 1971 roku KWK Pokój w Rudzie Śląskiej uzyskała zgodę Okręgowego Urzędu Górniczego w Bytomiu na likwidację szybu Andrzej. W czasie likwidacji szyb pełnił funkcję wentylacyjną dla pokładu 405.
Architektura obiektu
Szyb jest wykonany w układzie pionowym, o przekroju beczkowatym o wymiarach 5230 x 4820 mm w obudowie z cegły z prowadnikami dębowymi z przedziałem drabinowym. Budynek nadszybowy murowany ceglany na planie kwadratu o boku 14 m, wysokości 23,4 m (pierwotnie dach miał 4,4, m co łącznie dawało wysokość 28 m), w typie wieży basztowej o unikatowej formie "wieży małachowskiej". Grubość murów do wysokości 5,5 m wynosi 1300 mm, następnie do wysokości 17,8 m (do poziomu pomostu kół linowych) grubość wynosi 1030 mm, powyżej grubość wynosi 510 mm. Wieża wzniesiona jest na fundamencie sięgającym ok. 6 m poniżej poziomu terenu. Wieża nadszybowa wyposażona była w koła linowe o średnicy 4225 mm umieszczone na wysokości 18 i 21 m ponad zrębem szybu, w układzie nad sobą. Wieża nadszybowa posiada prostopadłościenną formę z wyakcentowanymi narożnymi lizenami. Zwieńczona jest wysuniętą przed lico koroną - krenelażem. Korona utworzona została poprzez stopniowe wysunięcie cegieł, rytmizowanych pasami i płycinami pionowymi. Pierwotnie nakryta dachem ostrosłupowym o konstrukcji stalowej, z deskowaniem pokrytym papą bitumiczną. Dach posiadał iglicę. Wieża posiada trzy kondygnacje, strefy: parterową związaną z zabudową uzupełniającą, piętrową wkomponowaną dużymi oknami oraz poddasza rytmizowaną małymi okienkami wraz z koroną - krenelażem.
Elewacja południowa posiada w przyziemiu dwa otwory wejściowe prostokątne zamknięte łukiem odcinkowym (obecnie zamurowane). Wyżej znajdują się zatopione w grubości muru elementy konstrukcji stalowych w układzie pionowym i poziomym. Powyżej strefa czterech okien kształtowanych analogicznie do elewacji północnej (dwa okna skraje zamurowane). Nad oknami w pasie płyciny znajdował się napis, flankowany przez skrzyżowane elementy: młotek i pyrlik. Ostatnia kondygnacja posiada układ nawiązujący do pozostałych elewacji.
Elewacja zachodnia posiada w przyziemiu szeroki otwór bramny zamknięty łukiem płaskim (obecnie zamurowany). Otwór jest ujęty dwoma strzępieniami muru świadczącymi o formie obrzeżnej zabudowy. Powyżej znajduje się otwór okienny zamknięty łukiem odcinkowym (obecnie zamurowany z wybitym prostokątnym otworem). Po prawej stronie znajduje się prostokątny, wtórny otwór (obecnie zamurowany). W następnej kondygnacji znajdują się dwa duże okna osadzone w pojedynczym uskoku, zamknięte łukiem odcinkowym. Nadproża łukowe utworzone zostały z promieniście ustawionych cegieł. Otwory okienne posiadają ślusarkę okienną o małych kwadratowych polach, którą wypełniały pojedyncze szybki. Okna są ujęte nie symetrycznym łukiem odporowym, półpełnym, w grubości muru. Powyżej płycina, cztery podwójne okna oraz korona. Elewacja wschodnia (od strony dawnego budynku maszyny parowej w części dolnej tynkowana zgodnie z zarysem budynku maszyny parowej. Powyżej pionowe dwa otwory po szczelinach linowych (obecnie zamurowane). Wyżej podłużna płycina utworzona przez wysunięcie cegieł. Nad płyciną znajdują się cztery podwójne wąskie okna zwieńczone łukiem odcinkowym. Nad oknami gzyms prosty utworzony z wysuniętych cegieł oraz korona. Elewacja północna posiada czterostrefowy układ kompozycyjny, przyziemia z trzema otworami (obecnie zamurowanymi), oddzielone pasem gzymsu z ułożonej przekątniowo cegły. Powyżej znajdowały się okna, z których pozostało lewe, skrajne oraz lewe, wewnętrzne zamurowane. Po prawej stronie wtórnie wybito otwór prostokątny, aż do wysokości szyny osadzonej w murze. Trzecią kondygnację stanowią cztery okna prostokątne osadzone w pojedynczym uskoku zamknięte łukiem odcinkowym. Okna te są częściowo zamurowane zgodnie z przebiegiem dachu wtórnej dobudówki. Ostatnia kondygnacja jest ukształtowana analogicznie do pozostałych elewacji.
|
||||
